CHOROBY TARCZYCY A NIEDOBORY JODU Jod jest pierwiastkiem magazynowanym w komórkach tarczycy, niezbędnym do wytwarzania
hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3).

Hormony tarczycy wpływają m.in. na prawidłowy rozwój oraz funkcjonowanie układu nerwowego i układu kostnego. Biorą udział w przemianach wielu składników, np. białek, tłuszczów, węglowodanów i witamin. Regulują procesy wzrostu i dojrzewania komórek. Odpowiadają za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała.

Jod jest także jednym z najsilniejszych antyoksydantów i wykazuje działanie ochronne w procesach zapalnych oraz nowotworowych.

Organizm sam nie wytwarza jodu, dlatego też musi on być dostarczany wraz z dietą. Pewne ilości tego pierwiastka mogą być również absorbowane z powietrza przez układ oddechowy i skórę. Jod występuje naturalnie w glebie i wodzie morskiej, a jego zawartość w produktach spożywczych może być różna w zależności od regionu świata.

Jeszcze w latach 20. XX wieku niedobór jodu był powszechnym problemem, występującym na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła wówczas profilaktykę opartą na jodowaniu soli kuchennej. A dlaczego sól? Ponieważ jest powszechnie dostępna, a koszt jodowania jest bardzo niski – ok. 17 groszy na osobę rocznie!

Jodowanie soli w Polsce rozpoczęto w roku 1935, z kilkoma przerwami, m.in. w latach 1980-1989. W 1991 r. powołano Komisję ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu, a przeprowadzone w kolejnych dwóch latach badania epidemiologiczne określiły stan niedoboru jodu w Polsce jako średni, w obszarze nadmorskim zaś – lekki.

W roku 1996 zarządzeniem Ministra Zdrowia została wprowadzona profilaktyka jodowa oparta na obowiązkowym jodowaniu soli kuchennej oraz odżywek dla niemowląt.

Mimo podjętych działań profilaktycznych, u ok. 40% światowej populacji wciąż obserwuje się niedobór jodu, którego skutkiem jest powiększenie tarczycy (wole) i wzrost ryzyka wystąpienia chorób tarczycy. Niedobory jodu mogą pogarszać funkcjonowanie centralnego układu nerwowego, takie jak: zdolność uczenia się, zapamiętywania i kojarzenia. Może mieć to odzwierciedlenie w mierniku tych funkcji jakim jest IQ. Znaczny niedobór jodu u kobiet w ciąży może wiązać się z urodzeniem dziecka o niższym IQ.

Po kilkuletnim okresie profilaktyki jodowej Światowa Organizacja Zdrowia zakwalifikowała Polskę do grupy krajów europejskich z wystarczającą podażą jodu na poziomie populacyjnym, z zaznaczeniem potrzeby kontynuacji programu profilaktycznego w kolejnych latach jako warunku dla całkowitego ustąpienia wola w młodym pokoleniu. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje również spożywanie żywności, w której jod występuje naturalnie, czyli ryb morskich, mleka, owoców morza, warzyw i owoców oraz wód mineralnych o stężeniu jodków 100-200 µg/l. Jod z produktów spożywczych jest wchłaniany w ok. 90%.

Przy prowadzeniu profilaktyki jodowej nie można zapominać o grupie osób, u których nadmierne ilości jodu mogą wywoływać nadczynność tarczycy. Nadmierne spożycie jodu w diecie oraz stosowanie suplementów diety zawierających jod może prowadzić do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka), podrażnienia błon śluzowych układu oddechowego. W skrajnych przypadkach mogą wystąpić zaburzenia pracy serca i białkomocz.

Dzienne zapotrzebowanie
na jod w diecie (w μg/osobę/dzień)
wg Światowej Organizacji Zdrowia

Dzieci (0-5 lat)   –   90

Dzieci szkolne (6-12 lat)   –   120

Dorośli i dzieci (> 12 lat)   –   150

Kobiety w ciąży i kobiety karmiące   –   250

Największe ilości jodu znajdują się w rybach morskich, a także w mleku i jego przetworach. Mniejszą zawartością jodu charakteryzują się warzywa, owoce oraz produkty zbożowe.

Tabela 1. Zawartość jodu w 100 g wybranych produktów spożywczych
Produkt jod (µg)
sól kuchenna, jodowana 2293
dorsz świeży 110
mintaj świeży 103
makrela wędzona 40
ser edamski tłusty 30
sardynka w pomidorach 25
tuńczyk w oleju 25
orzechy laskowe 17
brokuły 15
szpinak  12
ser brie pełnotłusty 11,2
jaja kurze całe 9,5
płatki owsiane 5,9
czekolada mleczna 5,5
groszek zielony 4,4
salami popularne 4,1
ser twarogowy półtłusty 3,7
mleko 0,5% tł. 3,4
jogurt truskawkowy 1,5% tł. 3,3
wątroba wieprzowa 3,1
kapusta biała 3
fasola biała, nasiona suche 3
banan 2,8
bułki pszenne zwykłe 2,8
kakao 16%, proszek 2,8
chleb żytni razowy 2,7
mleko 3,5% tł. 2,7
czekolada gorzka 2,3
ryż biały 2,2
migdały 2
wieprzowina, karkówka 1,8
jabłko 1,6
karp świeży 1,5
wieprzowina, schab 1,5
pomarańcza 1,2
pomidor 1,1
szynka wieprzowa, gotowana 1
płatki kukurydziane 0,9
wołowina, pieczeń 0,8

Na podstawie: Kunachowicz H. i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.

Zrób krótki test i sprawdź,
czy choroby tarczycy mogą dotyczyć
również Ciebie.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Agnieszka Żak-Gołąb

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Referencje:

  1. Medycyna Praktyczna. Jod. Available at https://dieta.mp.pl/zasady/74618,jod. Last accessed January 2018.
  2. Szybiński Z. Sytuacja profilaktyki jodowej w Polsce. Pediatric Endocrinology, Diabetology and Metabolism 2009; 15(2): 103-107.
  3. World Health Organization. Micronutrient deficiencies. Available at http://www.who.int/nutrition/topics/idd/en/. Last accessed January 2018.