Hormony tarczycy wpływają m.in. na prawidłowy rozwój oraz funkcjonowanie układu nerwowego i układu kostnego. Biorą udział w przemianach wielu składników, np. białek, tłuszczów, węglowodanów i witamin. Regulują procesy wzrostu i dojrzewania komórek. Odpowiadają za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała.
Jod jest także jednym z najsilniejszych antyoksydantów i wykazuje działanie ochronne w procesach zapalnych oraz nowotworowych.
Organizm sam nie wytwarza jodu, dlatego też musi on być dostarczany wraz z dietą. Pewne ilości tego pierwiastka mogą być również absorbowane z powietrza przez układ oddechowy i skórę. Jod występuje naturalnie w glebie i wodzie morskiej, a jego zawartość w produktach spożywczych może być różna w zależności od regionu świata.
Jeszcze w latach 20. XX wieku niedobór jodu był powszechnym problemem, występującym na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła wówczas profilaktykę opartą na jodowaniu soli kuchennej. A dlaczego sól? Ponieważ jest powszechnie dostępna, a koszt jodowania jest bardzo niski – ok. 17 groszy na osobę rocznie!
Jodowanie soli w Polsce rozpoczęto w roku 1935, z kilkoma przerwami, m.in. w latach 1980-1989. W 1991 r. powołano Komisję ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu, a przeprowadzone w kolejnych dwóch latach badania epidemiologiczne określiły stan niedoboru jodu w Polsce jako średni, w obszarze nadmorskim zaś – lekki.
W roku 1996 zarządzeniem Ministra Zdrowia została wprowadzona profilaktyka jodowa oparta na obowiązkowym jodowaniu soli kuchennej oraz odżywek dla niemowląt.
Mimo podjętych działań profilaktycznych, u ok. 40% światowej populacji wciąż obserwuje się niedobór jodu, którego skutkiem jest powiększenie tarczycy (wole) i wzrost ryzyka wystąpienia chorób tarczycy. Niedobory jodu mogą pogarszać funkcjonowanie centralnego układu nerwowego, takie jak: zdolność uczenia się, zapamiętywania i kojarzenia. Może mieć to odzwierciedlenie w mierniku tych funkcji jakim jest IQ. Znaczny niedobór jodu u kobiet w ciąży może wiązać się z urodzeniem dziecka o niższym IQ.
Po kilkuletnim okresie profilaktyki jodowej Światowa Organizacja Zdrowia zakwalifikowała Polskę do grupy krajów europejskich z wystarczającą podażą jodu na poziomie populacyjnym, z zaznaczeniem potrzeby kontynuacji programu profilaktycznego w kolejnych latach jako warunku dla całkowitego ustąpienia wola w młodym pokoleniu. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje również spożywanie żywności, w której jod występuje naturalnie, czyli ryb morskich, mleka, owoców morza, warzyw i owoców oraz wód mineralnych o stężeniu jodków 100-200 µg/l. Jod z produktów spożywczych jest wchłaniany w ok. 90%.
Przy prowadzeniu profilaktyki jodowej nie można zapominać o grupie osób, u których nadmierne ilości jodu mogą wywoływać nadczynność tarczycy. Nadmierne spożycie jodu w diecie oraz stosowanie suplementów diety zawierających jod może prowadzić do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka), podrażnienia błon śluzowych układu oddechowego. W skrajnych przypadkach mogą wystąpić zaburzenia pracy serca i białkomocz.
| Tabela 1. Zawartość jodu w 100 g wybranych produktów spożywczych | |
| Produkt | jod (µg) |
| sól kuchenna, jodowana | 2293 |
| dorsz świeży | 110 |
| mintaj świeży | 103 |
| makrela wędzona | 40 |
| ser edamski tłusty | 30 |
| sardynka w pomidorach | 25 |
| tuńczyk w oleju | 25 |
| orzechy laskowe | 17 |
| brokuły | 15 |
| szpinak | 12 |
| ser brie pełnotłusty | 11,2 |
| jaja kurze całe | 9,5 |
| płatki owsiane | 5,9 |
| czekolada mleczna | 5,5 |
| groszek zielony | 4,4 |
| salami popularne | 4,1 |
| ser twarogowy półtłusty | 3,7 |
| mleko 0,5% tł. | 3,4 |
| jogurt truskawkowy 1,5% tł. | 3,3 |
| wątroba wieprzowa | 3,1 |
| kapusta biała | 3 |
| fasola biała, nasiona suche | 3 |
| banan | 2,8 |
| bułki pszenne zwykłe | 2,8 |
| kakao 16%, proszek | 2,8 |
| chleb żytni razowy | 2,7 |
| mleko 3,5% tł. | 2,7 |
| czekolada gorzka | 2,3 |
| ryż biały | 2,2 |
| migdały | 2 |
| wieprzowina, karkówka | 1,8 |
| jabłko | 1,6 |
| karp świeży | 1,5 |
| wieprzowina, schab | 1,5 |
| pomarańcza | 1,2 |
| pomidor | 1,1 |
| szynka wieprzowa, gotowana | 1 |
| płatki kukurydziane | 0,9 |
| wołowina, pieczeń | 0,8 |
Na podstawie: Kunachowicz H. i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Agnieszka Żak-Gołąb
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Referencje: