CHOROBY TARCZYCY U KOBIET W CIĄŻY W czasie ciąży w organizmie kobiety dochodzi do wielu zmian. Obejmują one również gruczoł tarczowy, który właśnie w tym okresie
musi zwiększyć produkcję hormonów tarczycy niezbędnych zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu.

W I trymestrze ciąży płód jest całkowicie zależny od matki pod względem dostarczania hormonów tarczycy, dlatego tak istotne jest, aby tarczyca matki funkcjonowała prawidłowo zarówno w ciąży, jak i w okresie ją poprzedzającym. Pomimo że po ok. 10-12 tygodniach płód zaczyna produkować własne hormony, to do końca ciąży korzysta on z hormonów tarczycy matki.

Choroby tarczycy należą do najczęstszych schorzeń obserwowanych u kobiet w okresie prokreacyjnym. W czasie ciąży i po jej zakończeniu może dochodzić do rozwoju chorób tarczycy, niespotykanych poza ciążą i okresem poporodowym.

 

 

Niedobór jodu i ciąża

Niedobór jodu dotyczy ok. 50% populacji europejskiej, w tym kobiet ciężarnych i w wieku rozrodczym. Mimo wprowadzonej w Polsce obligatoryjnej profilaktyki jodowej (jodowanie soli kuchennej), dzienne spożycie tego pierwiastka wciąż nie jest dostateczne.

Kobieta ciężarna ma zwiększone zapotrzebowanie na jod, który jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, zarówno dla niej, jak i dla rozwijającego się płodu. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia wszystkie kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny zwiększyć dzienne spożycie jodu do 250 μg. Zaleca się wówczas spożywanie żywności, w której jod występuje naturalnie (np. ryby morskie, mleko, warzywa, owoce). Lekarz powinien również zalecić dodatkową suplementację w postaci jodku potasu (150 μg/dzień).

Niedoczynność tarczycy i ciąża

Niedoczynność tarczycy może dotyczyć ok. 3% ciężarnych.

Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania należą:

  • zaburzenia czynności tarczycy w rodzinie,
  • zaawansowany wiek matki,
  • inne choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca typu 1).

Kobiety mogą skarżyć się na ciągłe uczucie zmęczenia, senność, zaparcia, nietolerancję zimna, nasilone wypadanie włosów. Często objawy te utożsamiamy z samą ciążą i uznajemy za przemijające, jednak mogą one świadczyć o niedoczynności tarczycy. W przypadku wystąpienia takich dolegliwości lekarz może zlecić badanie funkcji tarczycy:

  • stężenie TSH we krwi,
  • wolne hormony tarczycy (fT4, fT3),
  • oznaczenie przeciwciał anty-TPO i anty-TSHR, charakterystycznych dla autoimmunologicznego zapalenia gruczołu tarczowego,
  • USG tarczycy.

Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne zaleca przeprowadzanie wśród ciężarnych rutynowych badań TSH w 4.-8. tygodniu ciąży.

Przedziały referencyjne TSH – kobiety w ciąży w polskiej populacji:

I trymestr: 0,009-3,18 mUI/l

II trymestr: 0,05-3,44 mUI/l

III trymestr: 0,11-3,53 mUI/l

Zwiększenie stężenia TSH powyżej górnej granicy przedziału referencyjnego dla danego trymestru ciąży upoważnia do rozpoznania niedoczynności tarczycy. U kobiet, u których podczas ciąży stwierdza się stężenie TSH w surowicy > 2,5 mIU/l, należy oznaczyć stężenie anty-TPO i w zależności od wyniku rozważyć leczenie.

W przypadku potwierdzenia diagnozy lekarz zaordynuje leczenie, biorąc pod uwagę stan pacjentki. Polega ono na regularnym przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy w postaci tabletek. Kobieta powinna wówczas pozostawać pod stałą kontrolą lekarza endokrynologa i systematycznie co ok. 4 tygodnie przeprowadzać badanie stężenia TSH i hormonów tarczycy we krwi. Leczenie niedoczynności tarczycy w okresie ciąży jest niezwykle ważne, ponieważ chroni zarówno matkę, jak i dziecko przed potencjalnymi przyszłymi komplikacjami.

Kobiety, u których zdiagnozowano niedoczynność tarczycy przed ciążą, będą wymagały zwiększenia dawki lewotyroksyny na okres ciąży, aby zapewnić wystarczającą ilość hormonów dla siebie i dla rozwijającego się płodu (zwykle od 20-30% w chwili rozpoznania ciąży do ok. 50% w ciągu jej trwania).

Nieleczona niedoczynność tarczycy może być niebezpieczna zarówno dla matki, jak i dla płodu. Może być przyczyną wrodzonej niedoczynności tarczycy u dziecka i wpływać na rozwój centralnego układu nerwowego.

Nadczynność tarczycy i ciąża

Nadczynność tarczycy w ciąży występuje bardzo rzadko, zaledwie u 0,2% kobiet, i w większości przypadków jest spowodowana autoimmunologiczną chorobą Gravesa-Basedowa.

 

W okresie ciąży objawy nadczynności tarczycy mogą być trudne do rozpoznania, ponieważ niektóre z nich występują również w przebiegu prawidłowej ciąży, np.:

  • osłabienie,
  • nerwowość,
  • niepokój,
  • rozdrażnienie,
  • czucie gorąca,
  • wzmożona potliwość.

Do bardziej charakterystycznych objawów nadczynności tarczycy w ciąży należą:

  • przyspieszony rytm serca – powyżej 100 uderzeń serca na minutę,
  • zmniejszenie masy ciała lub brak jej oczekiwanego przyrostu.

Kobieta, która zauważy u siebie powyższe objawy, powinna poinformować o tym lekarza prowadzącego, ponieważ może być wymagana diagnostyka w kierunku nadczynności tarczycy. W tym celu lekarz może zlecić badanie TSH, a jeśli jego wynik okaże się nieprawidłowy, konieczne będzie oznaczenie stężenia wolnych hormonów tarczycy fT3 i fT4. Innymi badaniami pomocnymi w ustaleniu diagnozy i przyczyny choroby są:

  • oznaczenie przeciwciał anty-TSH, charakterystycznych dla choroby Gravesa-Basedowa,
  • USG tarczycy,
  • biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BACC) – gdy sytuacja kliniczna tego wymaga.

Jeśli badania potwierdzą nadczynność tarczycy, lekarz wdroży odpowiednią terapię. Leczenie nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny i stopnia nasilenia, dlatego też wymagana jest indywidualizacja terapii w przypadku każdej pacjentki. Ważne jest, aby pozostawać pod opieką lekarza i zgłaszać wszystkie niepokojące objawy.

Terapia nadczynności tarczycy podczas ciąży zmniejsza ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu i wad wrodzonych dziecka.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Agnieszka Żak-Gołąb

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Referencje:

  1. Hubalewska-Dydejczyk A. i wsp. Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży. Pol J Endocrinol 2011; 62(4): 362-381.
  2. Krysiak R. i wsp. Choroby tarczycy w ciąży i po porodzie. Przegl Lek 2007; 64(3): 159-164.
  3. Scott A. Sullivan. Subkliniczna niedoczynność tarczycy: rozpoznanie i leczenie u kobiet w ciąży. Ginekologia Po Dyplomie 2012; 1: 28-34.
  4. Kostecka-Matyja M. i wsp. Reference Values for TSH and free thyroid hormones in healthy pregnant women in Poland. A Prospective, Multicenter Study. Eur Thyroid J 2017; 6: 82-88.
  5. Miśkiewicz P. Niedoczynność tarczycy w ciąży. Medycyna Praktyczna. Available at https://endokrynologia.mp.pl/choroby/79804,niedoczynnosc-tarczycy-w-ciazy. Last accessed January 2018.
  6. Ruchała M. i wsp. Diagnostyka i leczenie chorób tarczycy u kobiet w ciąży według wytycznych American Thyroid Association 2017. Medycyna Praktyczna. Available at https://www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/180326,diagnostyka-i-leczenie-chorob-tarczycy-u-kobiet-w-ciazy-wedlug-wytycznych-american-thyroid-association-2017. Last accessed January 2018.
  7. Miśkiewicz P. Nadczynność tarczycy w ciąży. Medycyna Praktyczna. Available at  https://endokrynologia.mp.pl/choroby/78383,nadczynnosc-tarczycy-w-ciazy. Last accessed January 2018.