TARCZYCA NIEDOCZYNNOŚĆ
TARCZYCY CHOROBA
HASHIMOTO NADCZYNNOŚĆ
TARCZYCY CHOROBA
GRAVESA-BASEDOWA WOLE
I GUZKI RAK TARCZYCY WOLE I GUZKI Wole to inaczej przerost, powiększenie gruczołu tarczowego, które może być spowodowane wieloma czynnikami.
Samo w sobie nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej, jest objawem sugerującym zaburzenia czynności tarczycy,
może również towarzyszyć chorobom autoimmunologicznym tarczycy (chorobie Hashimoto oraz chorobie Gravesa-Basedowa).

Jakie są przyczyny powstawania wola?

Do najczęstszych przyczyn powstawania wola należą:

  • Niedobór jodu w diecie – gruczoł tarczowy usiłuje zrekompensować niedobór jodu i związaną z nim niską produkcję hormonów tarczycy, co w konsekwencji prowadzi do jego przerostu.

  • Choroby autoimmunologiczne tarczycy (choroba Hashimoto oraz choroba Gravesa-Basedowa) – gruczoł tarczowy jest niszczony przez układ immunologiczny organizmu, a w konsekwencji coraz mniej zdolny do odpowiedniego zaopatrzenia w hormony tarczycy.

  • Predyspozycje genetyczne – wole może występować rodzinnie.

  • Spożywanie pokarmów wolotwórczych (związki wolotwórcze mogą być zawarte w niektórych roślinach jadalnych, takich jak np. np. kapusta, brukselka, kalafior, rzodkiew, orzeszki ziemne).

  • Zanieczyszczenia przemysłowe (fenole, węglowodory alifatyczne i aromatyczne, związki ołowiu, siarki, rtęci, nadmiar fluoru).

Wole możemy klasyfikować w oparciu o umiejscowienie, czynność, budowę makroskopową, a także wielkość.

Umiejscowienie

  • szyjne – zlokalizowane w obrębie szyi;

  • zamostkowe – wyczuwalne w obrębie szyi, z dolnymi biegunami znajdującymi się za mostkiem;

  • śródpiersiowe – sięgające dolnymi biegunami do śródpiersia.

Czynność

  • obojętne – powiększenie tarczycy, któremu towarzyszy najczęściej eutyreoza [prawidłowe stężenie tyroksyny (fT4) i trójjodotyroniny (fT3) we krwi];

  • nadczynne – hormony tarczycy wydzielane są w nadmiarze;

  • niedoczynne – występuje niedobór hormonów tarczycy.

Wole obojętne
dotyczy głównie
osób > 40r.ż.,
ok. 5% mężczyzn
i 1% kobiet.

Budowa wola

  • miąższowe – utworzone jednolicie z miąższu tarczycy;

  • guzkowe – wole niejednorodne, wyczuwalne guzki w gruczole:

    • wole guzkowe toksyczne (ze współistniejącą nadczynnością tarczycy),

    • wole guzkowe nietoksyczne (bez objawów nadczynności tarczycy);

  • miąższowo-guzkowe – wyczuwalny guzek/guzki oraz powiększony miąższ tarczycy.

Wielkość

  • I° – tarczyca wyczuwalna, ale niewidoczna przy naturalnym ułożeniu głowy, uwidacznia się dopiero po odchyleniu głowy do tyłu;

  • II° – tarczyca widoczna przy normalnym ustawieniu głowy, nie deformuje bocznych zarysów szyi, widoczne uwypuklenie szyi przy oglądaniu z profilu;

  • III° – tarczyca bardzo duża, widoczna z daleka, deformuje boczne zarysy szyi, mogą wystąpić objawy uciskowe.

Objawy

Objawy kliniczne wola obojętnego zależą od jego wielkości i często są słabo zauważalne lub stanowią wyłącznie defekt kosmetyczny. W przypadku bardzo dużego wola, zwłaszcza o charakterze guzowatym, mogą wystąpić objawy uciskowe takie jak:

  • duszność, spowodowana uciskiem na tchawicę,

  • zaburzenia połykania, związane z uciskiem na przełyk,

  • chrypka.

Kto jest w grupie ryzyka?

  • kobiety ciężarne i karmiące,

  • osoby z predyspozycjami genetycznymi – wole może występować rodzinnie,

  • osoby narażone na związki wolotwórcze, zawarte w roślinach jadalnych i zanieczyszczeniach przemysłowych,

  • osoby przyjmujące leki hamujące syntezę hormonów tarczycy,

  • osoby spożywające za dużo lub za mało jodu.

Diagnozowanie wola

Same objawy nie są potwierdzeniem choroby i w każdym przypadku należy skonsultować je z lekarzem.

Podstawowa diagnostyka chorób tarczycy może być przeprowadzona przez lekarza rodzinnego. Większość postaci chorób tarczycy może być prowadzona i leczona również przez lekarza rodzinnego. W trudniejszych przypadkach wymagana jest konsultacja ze specjalistą endokrynologiem.

Diagnostyka wola opiera się na:

•             wywiadzie medycznym z lekarzem,

•             badaniu fizykalnym,

•             badaniu laboratoryjnym morfologii oraz oznaczeniu stężenia hormonów tarczycy (TSH i fT4),

•             USG tarczycy (badanie to służy ocenie wielkości wola i ewentualnych zmian guzowatych).

Leczenie wola

Terapia wola jest zależna od wielu czynników i ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta.

W większości przypadków wymagana jest jedynie obserwacja i regularna kontrola lekarska.

Do metod leczenia wola należą m.in.:

  • dieta bogata w jod i/lub suplementacja jodu,
  • przyjmowanie l-tyroksyny (w przypadku niedoczynności tarczycy),
  • przyjmowanie tyreostatyków (w przypadku nadczynności tarczycy),
  • terapia radiojodem,
  • leczenie operacyjne.

GUZKI

Miąższ prawidłowo funkcjonującej tarczycy jest jednorodny. Jeśli pojawiają się zmiany w jego strukturze, nazywamy je guzkami tarczycy. Guzki tarczycy to lite (wypełnione komórkami) lub wypełnione płynem (torbiele) zmiany w tarczycy, które są wyczuwalne na szyi podczas badania palpacyjnego.

Jakie są przyczyny powstawania guzków tarczycy?

Przyczyna powstawania guzków w tarczycy nie jest znana, eksperci wskazują jednak, że mogą być one wywołane poniższymi czynnikami:

  • uwarunkowania genetyczne – guzki mają tendencję do rodzinnego występowania,
  • niedobór jodu w diecie.

Jak często występują guzki tarczycy?

Guzki tarczycy są stosunkowo powszechne, blisko połowa populacji przed osiągnieciem 60. r.ż. ma co najmniej jeden guzek. Częstość występowania guzków tarczycy jest większa u kobiet niż u mężczyzn i wzrasta z wiekiem. W krajach z prawidłową podażą jodu częstość występowania guzków tarczycy szacuje się na około 6% u kobiet i 1% u mężczyzn.

Ponad 85% wszystkich guzków jest łagodnych, bez tendencji do zmian nowotworowych.

W Polsce problem wola guzkowego może dotyczyć nawet
1 000 000 kobiet!

Jak rozpoznać guzek?

Objawy guzków można podzielić na:

  • związane z wielkością guzków i tarczycy (miejscowe),
  • związane z zaburzeniami produkcji hormonów tarczycy.

Większość guzów tarczycy jest na tyle mała, że nie powoduje żadnych zauważalnych objawów miejscowych. Często pozostają niezdiagnozowane aż do momentu rutynowego badania lekarskiego. Natomiast zmiany ogniskowe w tarczycy są często przypadkowo rozpoznawane w trakcie badania USG.

Guzki mają tendencję do wzrostu i wówczas mogą uciskać sąsiednie narządy. Mogą wtedy wystąpić następujące objawy:

  • trudności z przełykaniem związane z uciskiem na przełyk,

  • kłopoty z oddychaniem spowodowane uciskiem na tchawicę,

  • duszność,

  • chrypka.

U niektórych pacjentów guzki tarczycy mogą produkować nadmierną ilość hormonów tarczycy, prowadząc do wystąpienia objawów nadczynności tarczycy. Jeśli guzki powstały w przebiegu choroby Hashimoto, wówczas mogą towarzyszyć im objawy niedoczynności tarczycy.

Niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem, jeśli wystąpią:

  • trudności w oddychaniu lub kłopoty z przełykaniem,
  • chrypka (szczególnie jeśli laryngolog wykluczył zapalenie krtani),
  • gorączka i ból stawów (objawy te mogą sygnalizować szybko rosnące guzki, powiększenie tarczycy lub zapalenie tarczycy),
  • szybkie powiększenie obwodu szyi lub guzka,
  • nagły ból szyi w okolicy tarczycy,
  • powiększone węzły chłonne szyjne,
  • objawy nadczynności tarczycy.

Poinformuj lekarza, jeśli w przeszłości przebyłaś/eś radioterapię okolicy szyi
lub jeśli członek Twojej rodziny chorował na raka tarczycy.

Diagnozowanie guzków tarczycy

W celu zdiagnozowania guzków tarczycy i określenia przyczyn powstania guzka konieczne jest badanie lekarskie. Lekarz oceni objawy niedoczynności lub nadczynności tarczycy, czynniki ryzyka rozwoju nowotworu tarczycy oraz inne możliwe przyczyny powstania guzka. Niezbędne jest również badanie fizykalne oceniające m.in. wielkość zmiany, jej twardość, obecność innych guzków oraz skontrolowanie czy węzły chłonne są powiększone.

W celu ustalenia przyczyny powstania guzka lekarz może zalecić poniższe badania:

  • ocena czynności tarczycy – badanie TSH. Konieczne może być również oznaczenie stężenia wolnych hormonów tarczycy (fT4 i/lub fT3);
  • ultrasonografia tarczycy (USG) – jest to nieinwazyjne badanie obrazowe oceniające m.in. wielkość i charakter zmian ogniskowych w tarczycy. Na podstawie badania USG nie można jednoznacznie odpowiedzieć, czy zmiana jest złośliwa. Jednak stanowi ono podstawę do dalszych badań (np. BACC, tj. biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej), jeśli zmiany hipoechogeniczne charakteryzują się:
    • nieregularnymi kształtami i nierównymi granicami,
    • obecnością mikrozwapnień,
    • zwiększonym przepływem krwi w guzku,
    • towarzyszącym powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych;
  • biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BACC);
  • scyntygrafia – badanie jest wykonywane w celu wykrycia przyczyny nadmiernej produkcji hormonów tarczycy – nadczynności tarczycy. Podczas badania pacjent otrzymuje radioaktywny izotop (jod promieniotwórczy lub technet 99m). Scyntygrafia klasyfikuje guzki jako:
    • „gorące” – guzki wychwytują dużo izotopu, co oznacza, że produkują nadmierną ilość hormonów tarczycy,
    • „ciepłe” – guzki wychwytują izotop promieniotwórczy tak samo jak prawidłowa tkanka tarczycy;
    • „zimne” – guzki nie gromadzą izotopu albo gromadzą go mało.

Statystki pokazują, że ok. 85% guzków jest zimnych, 10% jest ciepłych, a 5% gorących.

Leczenie guzków tarczycy

Leczenie guzków tarczycy jest zależne od wielu czynników. Lekarz endokrynolog wybierze właściwą terapię, uwzględniając m.in. wyniki badań (laboratoryjnych, obrazowych USG i/lub BACC), dotychczasowy przebieg choroby, towarzyszące dolegliwości, wiek pacjenta, współistniejące choroby.
W leczeniu guzka/guzków tarczycy lekarz może zalecić:

  • Obserwację – zalecana w przypadku małych guzków w tarczycy, które nie powodują dolegliwości i nie mają charakteru nowotworu. Wówczas wymagane są systematyczne badania (badania lekarskie, USG i ewentualnie BACC). W wielu przypadkach taka regularna obserwacja jest prowadzona przez wiele lat, a pacjent może nigdy nie wymagać specyficznego leczenia.
  • Leczenie farmakologiczne
    • w przypadku rozpoznania nadczynności tarczycy u pacjenta z guzkiem/guzkami tarczycy zalecane są tyreostatyki.
    • w przypadku współistnienia guzka/guzków i niedoczynności tarczycy stosowana jest lewotyroksyna.
  • Leczenie jodem promieniotwórczym (131I) – w niektórych przypadkach (np. guzki „gorące” z towarzyszącą nadczynnością tarczycy) lekarz może zalecić leczenie jodem radioaktywnym.
  • Leczenie operacyjne (strumektomia, tyreoidektomia) – ta forma terapii jest bezwzględnie wskazana w przypadku rozpoznania raka tarczycy. Ponadto leczenie operacyjne rozważa się również w przypadku dużych guzków tarczycy lub znacznie powiększonej tarczycy z licznymi zmianami guzkowymi (wole guzkowe), a zwłaszcza w przypadku występowania objawów ucisku na tchawicę lub przełyk.
    Zakres operacji zależy od wielu czynników i jest ustalany indywidualnie w przypadku każdego pacjenta. W zależności od wskazań – usuwa się część płata tarczycy z guzkiem (strumektomia) lub cały gruczoł tarczowy (tyreoidektomia). Po operacji, niezależnie od jej zakresu, pacjent zazwyczaj musi przewlekle przyjmować hormony tarczycy (lewotyroksynę).

Czy można uniknąć zachorowania?

W 1996 r. w Polsce wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, dzięki czemu większość ludzi przyjmuje odpowiednią ilość jodu. Ponadto zgodnie z programami profilaktycznymi zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w jod (m.in. ryb morskich), a w przypadku kobiet ciężarnych i karmiących piersią rekomenduje się suplementację jodu w postaci preparatów doustnych.

Odpowiednia podaż jodu zmniejsza ryzyko rozwoju wola miąższowego i guzków tarczycy.

Do czynników ryzyka powstawania guzków tarczycy należy również palenie tytoniu. Badania wykazały związek między paleniem papierosów a rozwojem guzków tarczycy.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto), którym może towarzyszyć powstawanie guzków, są uwarunkowane genetycznie. Pacjenci, u których występują one rodzinnie, powinni informować o tym lekarzy, aby zapobiegać rozwojowi choroby.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Janusz Strzelczyk

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

1. American Thyroid Association. Goiter. 2016 Available at http://www.thyroid.org/wp-content/uploads/patients/brochures/Goiter_brochure.pdf. Last accessed January 2018.

2. General Surgery. Goiter & Thyroid Nodules. Available at https://general.surgery.ucsf.edu/conditions–procedures/goiter.aspx. Last accessed January 2018.

3. Mayo Clinic. Goiter. Available at https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/goiter/symptoms-causes/syc-20351829. Last accessed January 2018.

4. EndocrineWeb. Thyroid nodules: prevalence, symptoms, causes, diagnosis, and treatments. Available at https://www.endocrineweb.com/conditions/thyroid-nodules/thyroid-nodules-prevalence-symptoms-causes-diagnosis-treatments. Last accessed January 2018.

5. American Thyroid Association. Thyroid nodules. Available at http://www.thyroid.org/wp-content/uploads/patients/brochures/Nodules_brochure.pdf. Last accessed January 2018.

6. Medycyna Praktyczna. Guzki. https://endokrynologia.mp.pl/choroby/77791,guzki-tarczycy.